Door Minka Nijhuis
Het bergen van doden is lopendebandwerk geworden in Myanmar. In lange rijen liggen de doden bij de crematoria. Steeds vaker zonder het gebruikelijke eerbetoon door dierbaren met bloemenkransen. Veel lichamen zijn in doeken gewikkeld; de lijkkisten raken op. Wanhoopskreten vullen Facebook, het populairste platform: „Weet iemand alsjeblieft nog ergens zuurstof te koop?” Vaak volgt al snel een overlijdensbericht.
De Deltavariant van het coronavirus woekert al weken voort in het land. „Verreweg de meeste zieken sterven thuis en meestal zónder zuurstof”, zegt Frank Smithuis, arts en directeur van hulporganisatie Medical Action Myanmar (MAM). Smithuis woont en werkt al bijna dertig jaar in Myanmar en maakte een zware aidsepidemie en de verwoestende gevolgen van de tropische orkaan Nargis mee. „We hebben nog geen betrouwbare getallen maar deze crisis lijkt de allerergste.”
Hij somt de oorzaken op. Na de staatsgreep van 1 februari raakte de toch al zwakke gezondheidszorg verlamd: stakingen van de burgerlijke ongehoorzaamheidsbeweging tegen de junta – ook door medisch personeel – leggen het land plat. De uiterst besmettelijke Deltavariant kreeg vrij spel omdat er maar weinig gevaccineerd was en natuurlijke resistentie vrijwel ontbrak vanwege het lage aantal infecties tijdens de eerste en tweede golf. „Een goed functionerend gezondheidssysteem is juist nu nodig. Het is helaas een perfect Covid-storm .”
In grote haast heeft zijn organisatie tien behandelcentra uit de grond gestampt voor vijfhonderd ernstig zieke patiënten die medicijnen en zuurstof nodig hebben. „Onze staf werkt dag en nacht. En ze rijden langs apotheken die vanwege de lockdown vrijwel allemaal gesloten zijn. Daar bonzen ze op de deuren om de hele voorraad op te kopen en dan nog is het te weinig. We hebben tot nog toe duizend patiënten behandeld. Het blijft allemaal een druppel op een gloeiende plaat.”
Stakende artsen
Data over de epidemie zijn er nauwelijks. De Amerikaanse Johns Hopkins Universiteit registreerde afgelopen maand ruim 143.000 bevestigde coronagevallen in Myanmar, maar dat is een fractie van het werkelijke aantal. Smithuis schat dat de uitbraak behoort tot de ergste ter wereld. Van de negenhonderd medewerkers van zijn organisatie heeft meer dan de helft de afgelopen drie weken verschijnselen gekregen die op corona duiden. Smithuis vreest dat de exploderende epidemie honderdduizenden het leven zal kosten.
Hij noemt nog een factor die de crisis verergert. „De politiek is in het gezondheidssysteem beland. Het conflict wordt ook op het medische vlak uitgevochten.” Artsen en ander medisch personeel gingen als eerste beroepsgroep in staking uit protest tegen de coup. Nog steeds weigeren velen voor de militairen te werken. De junta heeft elke vorm van medische hulp buiten de overheid om verboden. Tientallen zorgverleners zijn gearresteerd en zo’n zeshonderd anderen worden door de autoriteiten gezocht. Ook degenen die vanwege de hoge nood weer aan het werk willen in ziekenhuizen van de overheid, lopen het risico vervolgd te worden.
Een 37-jarige arts die om veiligheidsredenen anoniem wil blijven, vertelt hoe ze kort na de staatsgreep haar baan in het overheidsziekenhuis verliet. Sindsdien werkt ze in twee privéklinieken, staat ze per telefoon gratis coronapatiënten bij en zamelt ze geld en medicijnen in. Om uit handen van de autoriteiten te blijven wisselt ze voortdurend van adres. „Maar ik ben te druk om bang te zijn.”
Internationale samenwerking
Via een veilige verbinding tikt de arts haar ervaring op. Een venijnige hoest, een nasleep van Covid-19, bemoeilijkt het praten en ze wil haar stem sparen voor consult aan haar patiënten. „Niet alleen reguliere artsen, ook radiologen, oogartsen en chirurgen springen bij. Maar de capaciteit is veel te gering. Coronapatiënten hebben speciale zorg nodig en die is er nauwelijks.” Het brak haar hart dat ze haar eigen vader niet de hulp kon geven die hij nodig had toen zijn zuurstof niveau tot een levensbedreigend niveau daalde. Hij redde het ternauwernood. „Al mijn vrienden en collega’s verliezen niet alleen patiënten, maar ook dierbaren.”
Vorige week riep juntaleider Min Aung Hlaing op om internationale samenwerking voor de preventie, bestrijding en behandeling van Covid-19 te versterken, onder andere met de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (ASEAN) en „bevriende landen”, zo meldde de staatskrant The Global New Light of Myanmar . De details van de samenwerking zijn nog niet duidelijk.
De boodschap wordt in Myanmar met de nodige scepsis ontvangen. Vooralsnog zorgt de legertop voornamelijk voor zichzelf. Een deel van de vaccins die de vorige regering inkocht, is gebruikt om de militairen in hogere posities in te enten. In ziekenhuizen die gerund worden door het leger worden vooral patiënten uit eigen gelederen geholpen. Het is leveranciers van zuurstof officieel niet toegestaan zaken te doen met burgers of privéklinieken. Onlangs nog openden soldaten in Yangon het vuur op mensen die in de rij stonden om zuurstofflessen te kopen of die bij te laten vullen.
Dat acties van de burgerlijke ongehoorzaamheidsbeweging ook de medische zorg raken, leidt geregeld tot emotionele discussies onder medisch personeel. Ook de 37-jarige arts worstelt ermee. Ze zou graag openlijker bij een hulporganisatie willen werken, maar ze is bang voor arrestatie. Haar afschuw over de wreedheid waarmee de militairen al decennia tegen de bevolking optreden, motiveren haar om vol te houden. „Als dokter wil ik dat mijn patiënten de best mogelijke zorg krijgen. Maar dat heeft alles te maken met het systeem en dat kan alleen werken onder een goede regering. En behalve arts ben ik ook moeder. Ik wil dat mijn kind opgroeit in een land waar menselijkheid er toe doet.”